-

کوثر برکات

إِنّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ ...
کوثر، به معنای خیر فراوان، جامع معانی یادشده در ذیل این سوره از سوی مفسران ـ حوض بهشتی، نبوّت، قرآن، فراوانی باران و نسل بی‌شمار ـ است. اما متناسب‌ترین مصداق خیر فراوان با سیاق آیه، معنای اخیر است که طبرسی برگزیده است:
«مراد از کوثر، فراوانی نسل و فرزند از فاطمة زهرا3 و اولاد وی یعنی نسل رسول‌خداست که چنان فزونی یافته که تعدادشان بی‌شمار و برکتشان تا قیامت همچنان مستدام است».
فخر رازی نیز پس از وارسی نظریات می‌‌نویسد:
«کوثر اولاد پیامبر اکرم6 است؛ زیرا این سوره در ردّ کسی نازل شده که بر پیامبر6 عیب می‌گرفت که فرزند ندارد. بنابراین، معنای آیه چنین است که خداوند به پیامبر نسلی می‌‌دهد که با مرور زمان فزونی می‌‌یابد. بنگر که چه‌قدر از اهل‌بیت کشته شده‌اند، اما در عین حال عالم از آنان پر است و از بنی‌امیه در دنیا کسی نمانده که مورد توجه باشد. سپس بنگر که چه بسیار از بزرگان علما مانند امام باقر و امام صادق و امام کاظم و امام رضا: و نفس زکیه و مانند آنان از اهل‌بیت‌اند.»

گسترش نسل فاطمه3 و قلمروی اقتدار آنها
تأسّی فاطمه3 و همسر و فرزندان او: به پیامبر، در عبادت و اتصال به خدا و ایثار و شکر که مأموریت او بود فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ، به سرعت این نسل پاک را در سراسر جهان اسلام گسترانید و افزون بر نفوذ و تأثیر معرفتی و معنوی در همة زمین‌ها و زمان‌ها ـ آنچنان که امروز تقریباً تمامی مسلمانان محب اهل‌بیت: هستند ‌ـ قلمروی جغرافیایی آنان را نیز توسعه بخشید.
هارون الرشید زمانی از امام موسی کاظم7 خواسته بود که:
«محدودة جغرافیایی فدک را تعیین فرما تا آن را به شما بازگردانم.»
این درخواست زیرکانه، کنایه‌ای بود از اینکه حدود اقتدار شما در همان حد است، پس آن را مشخص کنید و به همان بپردازید. امام7 از پاسخ خودداری فرمود، اما پس از اصرار بسیار هارون، آن را چنین معرفی کرد:
«سرزمینی محدود به حدود زیر: حدّی به عدن، حدّی به سمرقند، حدّی به افریقا و بالاخره حدّی به کنارة دریای روم و ارمنستان.»
امام مرزهای آن روز امپراطوری اسلامی را نام برد و به خلیفة وقت فهماند که اینک دامنة تأثیر و قلمروی زیست فرهنگی و سیاسی آل پیامبر و فرزندان حضرت زهرا3 از باغی در مدینه بسی فراتر رفته و به وسعت تمامی سرزمین‌های اسلامی است.
آری امیرمؤمنان نیز زمانی به تلخی فرموده بود:
«از آنچه آسمان بر آن سایه افکنده، تنها فدک در دست ما بود».
اما گذر زمان، وضع دیگری به ابعاد سخن امام کاظم7 در جغرافیای جهان به شرح زیر پدید آورد:

1. عراق و شام
استقرار خلافت علی7 در کوفه به گسترش تشیع در عراق انجامید، سپس از سویی با آشکار شدن مدفن آن بزرگوار در اطراف کوفه شهر نجف اشرف و از دیگر سو به برکت مشهد امام حسین7 و خاندان وی و مرقدهای امام موسی‌کاظم7، امام جواد7، امام علی النقی7 و امام حسن عسکری7، شهرهای کربلا، کاظمین و سامرّا پدید آمدند. مرقدهای دهها تن دیگر از سادات و سلالة پاک حضرت زهرا3 در عراق، یادآور پایگاه قوی آنان در این سرزمین و مایة توسعه و استقرار بیش از هزار سال تشیع در این سرزمین است.
سرزمین شام نیز برای نخستین بار در مسیر حرکت کاروان اسرای کربلا به سرپرستی حضرت زینب و امام زین‌العابدین8 نقطه‌های آغاز ارادت به خاندان پیامبر را تجربه کرد و سپس با سقوط امویان و مهاجرت سادات و شیعیان، دولت‌های شیعه حمدانیان و فاطمیان قرن‌ها بر سرزمین‌ﻫای شام حاکم گردید. خوب است بدانیم سیف‌الدولة حمدانی در سال 354 هجری قمری دینارهای جدیدی ضرب کرد که بر روی آنها نوشته شده بود: «لا اله الا الله، محمّد رسو‌ل‌الله، امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب، فاطمـۂالزهراء، الحسن و الحسین، جبرئیل». موقعیت شیعیان در موصل، حلب و سایر نقاط چندان رفعت یافت که نمازگزاران مسجد عظیم اموی در دمشق ـ پایتخت امویان ـ زیر گنبد آن به جای حروف نام معاویه و یزید، نام‌های جاودانة علی و حسن و حسین: را می‌نگریستند. اکنون نیز سوریه، لبنان و اردن، آکنده از علویان و ارادتمندان به خاندان پیامبر6 است.

2. یمن و حجاز
نهال معرفت و معنویتی که زمان پیامبر6 به دست امیرمؤمنان7 در یمن کاشته شد، به فاصلة کمتر از یک قرن چندان تناور گشت که کانون هجرت بسیاری از فرزندان امام حسن و امام حسین8گردید. در قرن چهارم هجری یکی از ملوک یمن، یحیی‌بن‌حسین الهادی را که از نوادگان حضرت زهرا3بود، به آن دیار دعوت کرد و با بیعت قبایل، دولت امامان زیدی تأسیس گردید؛ دولتی که رهبری را تنها شایستة عالمان زاهد و شجاع و قادر به قیام مسلحانه می‌دانستند که از فرزندان فاطمة زهرا3ـ از نسل امام حسن یا امام حسین8 ـ باشند. حکومت نوادگان دختر پیامبر6 در عدن، از سال 280 تا حدود سال 700 هجری قمری و حکومت امامان زیدی صنعا از حدود سال 1000 هجری قمری تا یک دهة پیش تداوم داشت.
در قرن چهارم منصب شریفی مکه را خاندانی علوی ـ حسنی از نوادگان حضرت زهرا3 تأسیس کرد و با پذیرش رسمیت آن در این خاندان توسط سلسله‌ﻫای مختلف حکمرانی، این منصب حدود هزار سال دوام یافت.

3. ایران و آسیای میانه
نفوذ ولایت معنوی امام رضا7 در زمان مأمون میان خراسان مشهد را، شهری بزرگ و آفتاب‌سان ساخت. در این دیار کمتر زمینی را می‌توان یافت که وقف امام رضا7 نباشد. به هنگام ولایتعهدی امام رضا7 صدها تن از سادات علوی به دعوت مأمون به ایران آمده و در شهر مرو مستقر شدند و پس از شهادت آن حضرت پراکنده گشتند. هجرت بستگان امام رضا7 از طریق فارس به خراسان نیز اگرچه از گزند دشمنان بی‌نصیب نماند، ولی هر کجا را که به قدوم خود آراستند، آنجا را به قلمروی اهل‌بیت: افزودند: حضرت معصومه3 در قم، سیّد میراحمد، سیّد میرمحمد و سیّد علاءالدین حسین در شیراز و حضرت عبدالعظیم حسنی در ری پایگاه توجه مردم به اهل بیت: و مایة رونق این شهرها شدند.
بزرگ‌ترین انقلاب قرن نیز به رهبری امام خمینی ـ یکی از پرافتخارترین سادات موسوی ـ و تداوم آن به رهبری آیت‌الله خامنه‌ای ـ از سادات بزرگوار حسینی ـ سند تأثیرات جهانی سادات سرزمین ایران است.
از اوایل قرن دوم با افزایش ستم امویان به ویژه حَجّاج، نوادگان فاطمة زهرا3 یعنی سادات حسنی و حسینی راهی نواحی شرقی ایران به‌ویژه خراسان تا حدود سمرقند شدند و گرچه برخی از آنها علیه خلفای اموی و عباسی برخاستند و به شهادت رسیدند، اما در هر حال مناطق استقرار این نسل طاهر را گسترش دادند. وجود هزاران امام‌زاده و بقعة متبرّک و رونق‌بخش مناطق پیرامونی آنها در شرق ایران و آسیای میانه، و نیز انقلاب و دولت سربداران خراسان در زمان مغول و میلیون‌ها شیعه در شمال و شرق خراسان مانند بخارا و هرات، نشانه‌های این گسترش‌اند.
همچنین دسته‌ای از سادات در زمان حکومت علویان در طبرستان، روی به دربار آنان نهادند و پس از استقرار در نواحی نسبتاً امن کوهپایه‌ای عراق، ری، دیلم و طبرستان به تدریج به پراحترام‌ترین بومیان تبدیل گشتند.
برخی از نوادگان حسنی فاطمی3 به ویژه نسل علویان (مانند عبدالعظیم‌بن ‌محمّدبن‌قاسم‌بن‌محمّدبطحایی و اولاد ابراهیم‌بن‌علی‌بن‌عبدالرحمن شجری) به سمرقند مهاجرت کردند و از نوادگان امام حسین7 نیز برخی از فرزندان امام محمّدباقر7 و اولاد محمّدبن‌علی عریض و از فرزندان زید شهید برخی از فرزندان عیسی‌بن‌زید شهید هم وارد سمرقند شدند و در کمتر از یک قرن، مردم این دیار را تحت تأثیر خود قرار دادند و سمرقند را به قلمروی زیست و نفوذ سادات فاطمی درآوردند.
عطوفت اشعث‌بن‌قیس فرماندار آذربایجان به نامه و دستور حضرت علی7، شاید نخستین ارتباط عاطفی مردم این دیار با خاندان پیامبر باشد. در قرن دوم هجری ابراهیم فرزند امام محمّدباقر7 شهر گنجه از شهرهای ارمنستان را به قدوم سادات فاطمی آراست و اینک بقعه‌اش زیارت‌گاه خاص و عام است. مناطق، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، داغستان، ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان مناطق اصلی شیعه‌نشین در آسیای میانه است و بیشتر ساکنان آن نیز دوازده امامی هستند.
در حدود هشتاد درصد جمهوری چند میلیونی آذربایجان شیعه و بیست درصد سنّی حنفی است؛ رئیس ادارة دینی شیعه «شیخ الاسلام» لقب دارد و نایب وی سنّی است و «مفتی الاسلام» خوانده می‌شود. مسجد و مقبرة عالم بزرگ سیّد یحیی باکویی از آثار مهم تاریخی شهر باکو ـ مرکز آذربایجان ـ است. مراسم عزاداری در سوگ ائمّة اطهار: به‌ویژه مراسم عاشورا چنان باشکوه است که برخی معتقدند ضامن بقای اسلام در آذربایجان ـ با آن همه فشار حکومت شوروی سابق ـ بوده است.

4. شبه قارة هند و خاور دور
در قرن هشتم هجری یکی از فرزندزادگان فاطمة زهرا3 به نام میرعلی حسینی همدانی از نسل امام زین‌العابدین7 هزاران تن از مردم هند را به دیانت اسلام هدایت کرد، او هفتصد تن از سادات علوی را به کشمیر برد و در سراسر این سرزمین مسجد ساخت و به ترویج هنر و صنایع پرداخت.
گروهی نوادگان حضرت فاطمه3 که در تجارت و دعوت اسلامی توفیقاتی در هند به دست آورده بودند و برخی هم از حضرموت یمن، به جزایر دریای چین رهسپار شدند. آنان پیام اسلام را به آن نقاط بردند و برخی از آنان نیز با سلاطین و امرای این دیار ازدواج کردند و دولت‌های اسلامی تشکیل دادند و محل جدیدی برای استقرار سادات پدید آوردند. بدین ترتیب اسلام در جزایر مالزی، اندونزی، بروئنی، فیلیپین، ملایو و سوماترا و سپس با مهاجرت برخی از آنان به چین، در آن کشور و سرزمین‌های برمه و کامبوج انتشار یافت.
سادات مهاجر به این سرزمین‌ها، تا امروز نسب خویش خود را حفظ کرده و در میان مردم به اخلاق حسنه و شخصیت والا و کرامت و بزرگواری معروف‌اند.

5. مصر
در مصر و قسمت‌هایی از آفریقای شرقی و مرکزی مجموعاً یازده تن از خلفای سلسلة فاطمی خلافت کردند و خلافت آنان با خلافت عباسی بغداد رقابت داشت. فاطمیان خود را از نسل اسماعیل‌بن‌جعفربن‌محمّد می‌دانستند. هم اکنون در مصر خانواده‌های بسیاری از اولاد فاطمه3 به سر می‌برند و در شهر اسوان طایفه‌ای به نام «جعافره» نسب خود را تا امام جعفر صادق7 می‌رسانند.
بیش از هزار سال است دانشگاه الازهر که فاطمیان آن را به نام پربرکت حضرت زهرا3 متبرک ساخته‌اند، مهم‌ترین مرکز فرهنگی جهان اسلام به شمار می‌رود و همان‌طور که قرن‌ها قاهره پایتخت شیعیان بود، الازهر نیز یادگار پایدار سلسلة فاطمی و از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان است که شعار تشیّع آشکارا در آن پررنگ به چشم می‌آمد و خطبه به نام حضرت علی7 و سایر امامان شیعه خوانده می‌شد و تعلیمات تشیع ارائه می‌گردید.
اکنون نیز در الازهر فقه شیعه در ضمن فقه مقارن در این دانشگاه تدریس می‌شود و کتاب‌های فقه و تفسیر شیعه بارها در این سرزمین منتشر شده و مورد استفادة علمای الازهر قرار می‌گیرد. دانشکدة مطالعات اسلامی مخصوص خواهران در این دانشگاه، مجلّه‌ای به نام الزهراء3 منتشر می‌کند و در آن به ادبیات شیعه و شعر فارسی نیز پرداخته می‌شود.
مسجد رأس‌الحسین و مقام سیّده زینب8و نیز مزار سیده نفیسه (از نوادگان حضرت زهرا و عروس امام صادق7) نیز مرکز توجه معنوی و اجتماعی مردم و نخبگان است. دختر گرامی پیامبر و فرزندانش چنان قلوب مصریان را به تسخیر در آورده‌اند که هر سال بهترین جشن‌های خود را در روز میلاد حضرت زهرا3 و نیز زادروز امام حسین7 برپا می کنند که در جهان اسلام بی‌نظیر است.

6. سودان و لیبی
در سودان شاخه‌هایی از سادات از نسل امام حسن عسکری7 حضور دارند که از جملة آنها خاندان «المهدی» پرچمدار مبارزه با بیگانگان است و یکی از افراد بارز آن صادق المهدی رهبر حزب امت و نخست وزیر سابق سودان است. محمّد احمدبن‌عبدالله در قرن نوزدهم نیز از سادات حسینی بود که در بازگشت از حج، قبایل مختلف سودان تحت بیعت او با انگلیس جنگیدند و خارطوم را آزاد ساخت و سرانجام در ام دورمان درگذشت. وی دولت المهدیون را در سودان پایه گذاری کرد.
در قرن نوزدهم سیّد محمّدبن‌علی سنوسی کبیر ـ از خاندان سادات ادریسی ـ پس از پایه‌گذاری طریقة سنوسیه در مکّه، به لیبی رفت و رهبری معنوی و سیاسی را با جهاد علیه فرانسویان در هم آمیخت. پس از وی فرزندان و نوادگانش به رهبری رسیدند و سلسلة سنوسیه تا قبل از انقلاب سوسیالیستی ادامه داشت.

7. مراکش و اسپانیا
در جغرافیای قدیم به خلیج میان مغرب و اندلس (اسپانیا) دریای روم گفته می شد. در اواخر قرن دوم یکی از نوادگان فاطمة زهرا3 با نام ادریس‌بن‌عبدالله‌بن‌حسن‌بن‌علی7 در کنار سایر علویان بر ضد عباسیان قیام کرد و به مصر و از آنجا به اقصای افریقا رفت و پس از استقبال عمومی و پیوستن قبایل بومی، بر سرزمین پهناوری از مغرب قیروان تا کرانة اطلس حاکم گردید. پس از او سلسلة ادارسه با فرزندش ادریس دوم ادامه یافت. وی در میان مردم آفریقا و اندلس اقتدار فراوان یافت و شهر فاس با زیرساخت‌های وسیع علمی، اقتصادی و رفاهی مشهورش به دست وی بنا نهاده شد و به پایتختی نوادگان فاطمه3 درآمد.
همچنین دو تیره از سادات ادریسی در قرن پنجم بر اندلس ـ از ساحل جنوب شرقی تا تنگة جبل‌الطارق ـ به حکومت رسیدند. مدینـۂالزهراء و مدینـۂالزاهرة در اندلس با آن معماری مثال ‌زدنی، روایت‌گر نام مبارک فاطمة زهرا3 است.
***
گفته می‌شود امروز در عراق بیش از یک میلیون، در ایران سه میلیون، در مصر پنج میلیون، در مراکش پنج میلیون، در یمن و هند و پاکستان و افغانستان و اندونزی حدود بیست میلیون، در الجزایر، تونس، لیبی، اردن، سوریه، لبنان، سودان، عربستان و حاشیة خلیج فارس نیز میلیون‌ها تن از سادات و سلالة صدیقة طاهره3 زندگی می‌کنند و بسیاری از آنها از چهره‌ها و نخبگان برجستة این جوامع هستند.
بدین ترتیب، امروزه تمامی عالم سرشار از برکت و خیر کثیر اولاد فاطمه3 است و به برکت تلاش‌های امامان اهل بیت و فرزندان و یاران آنها، عداوت با اهل‌بیت از میان تودة مسلمین رخت بربسته و تشیع و ولای اهل‌بیت: ـ با حفظ تفاوت مراتب ـ روز به روز در حال گسترش است و پیشگویی خداوند در سورة کوثر پیوسته رخ می‌نماید؛ سلام الله علیها حین وُلدت و حین اُستشهِدَت و حین تُبعَث حَیّاً.

مدیر مسئول